Du lịch Phú Thọ nhớ hội đền Lăng Sương - Thanh Thủy

Du lịch Phú Thọ có ba nơi có di tích lịch sử văn hóa về tâm linh rất nổi tiếng, đó là: Đền Hùng ở thành phố Việt Trì, đền Mẫu Âu Cơ ở huyện Hạ Hòa và Đền Lăng Sương ở huyện Thanh Thủy. Mùa xuân là mùa lễ hội. Mở đầu là lễ hội đền Mẫu Âu Cơ (mùng 7 tháng giếng), tiếp đó là lễ hội đền Lăng Sương (rằm tháng giêng) và kết thúc là lễ hội lớn nhất, quốc lễ giỗ Tổ Hùng Vương - lễ hội Đền Hùng 10 tháng ba âm lịch. 

Đền Lăng Sương được xây dựng tại thôn Lăng Sương, xã Trung Nghĩa, huyện Thanh Thủy, một xã miền núi nằm ở tả ngạn sông Đà, có địa hình bán sơn địa, đồi, gò, núi non bao bọc. Dòng sông Đà chảy qua tạo nên phong cảnh sơn thủy hữu tình. Cách khoảng một cây số về phía đông nam hữu ngạn sông Đà là ngọn núi Ba Vì (núi Tản Viên) sừng sững uy nghiêm bốn mùa mây phủ tạo nên một vùng non nước chứa đầy huyền thoại.

Tuy nhiên, lễ hội đền Lăng Sương còn được ít người biết đến và sự quan tâm của các cấp tổ chức lễ hội. Trong khi đó, động Lăng Sương xưa (xã Trung Nghĩa, huyện Thanh Thủy ngày nay) tương truyền là nơi sinh của bà Âu Cơ, là nơi Lạc Long Quân gặp Âu Cơ rồi nên vợ thành chồng. Bãi cát Cửa Đình trên sông Đà (bãi cát trường sa trung lộ kéo dài từ xã Tu Vũ đến xã Trung Nghĩa), ngày xưa là bãi dân chuyên trồng dâu, nuôi tằm, dệt cửi. Tương truyền, Lạc Long Quân đi tìm nơi đóng quân đã gặp nàng Âu Cơ xinh đẹp đang hái dâu ca hát trên bãi này. Như thiên định, trai tài, gái sắc gặp nhau nên vợ thành chồng. Họ về Việt Trì sinh sống và đẻ ra bọc trăm trứng. Có thể nói, cội nguồn của bọc trăm trứng nảy nở chính từ tình yêu Lạc Long Quân với Âu Cơ - người con gái đẹp của động Lăng Sương ngàn năm trước. 

Xem thêm: >>> Lễ hội đền mẫu Âu Cơ - Hạ Hòa - Phú Thọ

Đặc biệt, Đền Lăng Sương nằm trong hệ thống các di tích thờ Tản Viên vùng ven sông Đà và vùng đồng bằng trung du Bắc Bộ thờ Tản viên Sơn Thánh là một trong bốn vị thần "tứ bất tử" của tín ngưỡng truyền thống Việt Nam. Với lòng tôn kính, ngưỡng mộ, nhân dân đã suy tôn Tản Viên là vị thần "Thượng đẳng tối linh", "Đệ nhất phúc thần" đứng đầu "Tứ bất tử" trong tín ngưỡng cổ truyền người Việt.

Đền Lăng Sương tự hào là mảnh đất đã sinh ra Thánh Tản. Đây có thể coi là mảnh đất "chôn nhau, cắt rốn" của vị thần linh tiêu biểu của tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Cùng với tín ngưỡng thờ Đức thánh Tản, đền Lăng Sương còn thờ Thánh Mẫu - người có công sinh ra Thánh Tản. Tín ngưỡng thờ Mẫu ở đây đã hòa cùng với tín ngưỡng thờ Mẫu chung của người Việt như mẹ Âu Cơ, Đất Mẹ, Mẹ Nước... làm nên bản sắc của văn hóa tâm linh Việt Nam. Vì vậy, người Mẹ được thờ tự ở vị trí rất trang trọng ở đền Lăng Sương.

Khu di tích đền Lăng Sương

Trong dự án xây dựng khu di tích đền Lăng Sương có một hạng mục công trình đó là xây dựng tại bãi Cửa Đình này một biểu tượng Tình Yêu để tưởng nhớ đến mối tình đẹp đẽ thủy chung của Lạc Long Quân và Âu Cơ. Biểu tượng này sẽ ngày đêm lung linh soi bóng nước sông Đà để cho thế hệ mai sau luôn nhớ về truyền thuyết "bọc trăm trứng" dòng dõi rồng tiên của dân tộc Việt. Cùng với đền Thánh Mẫu thờ Tản Viên và Mẫu của Ngài cùng bộ tướng là Cao Sơn và Quý Minh (đều là các nhân vật thời Hùng Vương) và nhiều công trình phụ trợ khác.

Hiện tại, Đền Lăng Sương có mặt bằng khá rộng, có kiến trúc mang nhiều đường nét cổ kính, thâm nghiêm. Theo các tư liệu còn lưu giữ tại Đền, đền Lăng Sương được xây từ thời Thục An Dương Vương. Đến đời Lê được trùng tu. Năm Thiệu Trị thứ 7 thời Nguyễn (1847) ngôi đền được tu sửa lớn. Năm Tự Đức nguyên niên (1848) khắc bia đá lưu truyền cho hậu thế. Trải qua mưa nắng và giặc giã, ngôi đến bị hư hỏng nhiều. Năm 1991, chính quyền và nhân dân địa phương đã tôn tạo đền Lăng Sương trên khu đất rộng với diện tích 3.000 mét vuông, bao gồm các công trình: cổng đền, miếu Hai Cô, giếng Thiên Thanh, nhà bia, nhà võng, tả mạc, hữu mạc và lăng thánh Mẫu.

Cổng đền có đôi câu đối "Thiên giáng thánh nhân bình bắc địch/ Địa lưu thần tích hiển Nam bang" (tạm dịch: Trời sinh tháng dẹp giặc phương Bắc/ Đất lưu thần tích hiến Thánh trời Nam). Và "Lăng Sương cốt cách ngọc tinh thần/ Bả thác long linh giáng hạ trần" (tạm dịch nghĩa: Lăng Sương ngọc sáng, ngọc tinh thần/ Máng dấu rồng thiếng xuống hạ trần). Qua cổng Đền là miếu Hai Cô (còn gọi là miếu Nhà Bà) thờ Bạch tinh thần nữ là thần giữ đất cùng hai người hầu là Đào Hoa và Quế Hoa. Sau miếu, về phía tây là giếng Thiên Thanh quanh năm có nước, trong vắt, nhìn thấy tận đáy. Tương truyền là nơi rồng vàng xuống phun châu nhả ngọc, thánh Mẫu ra giếng gánh nước về ngồi trên phiến đá tắm gội. Sau đó bà có mang 14 tháng và sinh ra Tản Viên. Khi Thánh Mẫu chuyển dạ, trong cơn đau vật vã, bà quỳ chân, chống tay xuống phiến đá. Đó là truyền thuyết. Thế nhưng, năm 2003, ông Hoàng Dân Mạc, Chủ tịch UBND huyện lúc đó (nay đã là Chủ tịch UBND tỉnh Phú Thọ) khi phát động Tết trồng cây tại khu đền đã đào thấy hòn đá này. Mọi người đổ xô đến xem thì đúng là dấu đầu gối và năm ngón tay hằn lên phiến đá đến nay vẫn còn. Phải chăng là quá khứ đã hiện về và phù hộ cho dân làng trong việc trồng cây đời đời nhớ ơn Bác Hồ và sự nghiệp xây dựng quê hương? Vì thế nhân dân địa phương gọi đó là hòn Đá Quỳ và đặt hòn đá ngay bên tang giếng Thiên Thanh. Cạnh giếng Thiên Thanh là nhà bia được xây theo kiểu kiến trúc nhà 4 mái, trong đặt tấm bia khắc năm Tự Đức nguyên niên (1848) ghi công đức của những người có công tu sửa lại đền. Trước sân đền chính là nhà võng. Tương truyền là nơi Tản viên lúc còn nhỏ thường nằm võng. Trong nhà có một chiếc võng phủ vải đỏ, gọi là võng đào. Đặc biệt có 8 cột đá cao 2,1 m được xây vào thời Lê. Ở giữa nhà võng đặt một chậu bằng đá xanh hình vuông, tương truyền là chậu đá để Tản Viên tắm khi còn nhỏ. Trên chậu đá có đặt một bòn đá tương truyền khi Thánh Mẫu sinh Tản Viên xong đã dùng để chèn bụng.

Đền Lăng Sương

Đền chính có kiến trúc kiểu chức công (I) gồm 3 gian đại bái, ống muốn và 3 gian hậu cung. Trong tòa đại bái có xây bệ thờ tượng Cao Sơn và Quý Minh là bộ tướng có công giúp Tản Viên dẹp giặc Thục. Tòa hậu cung bài trí long ngai thờ Thánh Mẫu Đinh Thị Đen (mẹ của Tản Viên) và thờ đức Thánh Tản. Trong tòa hậu cung còn thờ Thánh phụ Tản viên là ông Cao Hành, bà dưỡng mẫu (mẹ nuôi) là Ma Thị và công chúa Ngọc Hoa (vợ Tản Viên). Cách khu đến Lăng Sương khoảng 50 mét về phía đông bắc, tương truyền có ngôi mộ của Thánh Mẫu nay ở đó đã được xây thành lăng tẩm.

Lăng thánh mẫu

Hàng năm đền Lăng Sương mở lễ hội cổ truyền vào 25 tháng 10 âm lịch (là ngày giỗ Mẫu sinh ra Thánh Tản) và rằm tháng giêng - giỗ chính (là ngày sinh Thánh Tản). Về ngày giỗ Thánh Mẫu có liên quan đến sự tích gò Đống Bò cách đền chính hơn năm trăm mét có một gò đất nổi lên giữa cánh đồng Đầm Đành. Tương truyền hàng năm cứ đến ngày 24 tháng 10 là có một con bò không biết ở đâu tự nhiên về gò đó và nhân dân bắt mổ để tế lễ làm giỗ Đức Thánh Mẫu vào ngày 25 tháng mười hôm sau. Còn ngày giỗ chính của đức Thánh Tản thì làng xóm rậm rịch mở hội từ những ngày trong Tết. Nhà nhà, dòng họ, các giáp chuẩn bị cỗ bàn, quần áo, mũ mão cùng nhiều vật dụng cho ngày lễ hội. Sáng 15 tháng giêng, các giáp rước cỗ ra đền và tập trung thành đoàn rước của xã kéo quân từ Đền ra sông Đà với mục đích là lấy nước sông Đà về làm lễ và đón mẹ nuôi của Thánh Tản bên Ba Vì về dự tiệc sinh Thánh. Tục lấy nước cũng thể hiện sự tôn thờ thần nước của cư dân lúa nước của người Việt xa xưa.

Hội đền Lăng Sương

Trong lễ hội đền Lăng Sương rằm tháng giêng hàng năm, đoàn rước có 100 thanh niên trai tráng rước 3 kiệu (kiệu rước hoa quả, kiệu rước nước, kiệu rước lư hương), 8 người khiêng một kiệu (bát cống), có phường bát âm, múa lân tưng bừng rộn rã. Dân làng hòa vào đoàn rước kín chật đoạn đường gần cây số từ đền ra sông. Khi về đến Đền, sau lễ tế chính, 8 dòng họ trong xã lần lượt vào tế. Cuối cùng là du khách thập phương vào thắp hương bái lễ cầu cho một năm mới an lành, phát đạt. Đội rước tế Lăng Sương đã đạt giải nhất cuộc thi rước tế tỉnh nhân dịp kỷ niệm 115 năm thành lập tỉnh Phú Thọ..

Xem thêm: >>> Độc đáo lễ hội rước voi làng Đào Xá - Thanh Thủy

Lễ hội đền Lăng Sương là một trong những lễ hội lớn của vùng núi Tản sông Đà và những di tích thờ Tản Viên Sơn Thánh. Lễ hội là sự kết hợp giữa di sản văn hóa vật thể và di sản văn hóa phi vật thể hiện còn được bảo tồn trên quê hương Đất Tổ. Cùng với các di sản văn hóa khác, vùng đất Lăng Sương là mảnh đất chứa đầy huyền thoại, truyền thuyết với các tục hèm như thả diều, tục kiêng gọi tên húy...

Với những giá trị lịch sử và văn hóa tâm linh sâu sắc, đền Lăng Sương đã được Bộ Văn hóa Thông tin ra quyết định số 25/2005/QĐ-BVHTT ngày 12/7/2005 xếp hạng là di tích lịch sử cấp quốc gia.

Di tích đền Lăng Sương đã được lập quy hoạch tổng thể nhằm bảo tồn và phát huy những giá trị của các di sản văn hóa. Xây dựng Lăng Sương thành một điểm tham quan du lịch văn hóa tâm linh phục vụ du khách thập phương và phát triển kinh tế dịch vụ du lịch là hướng đi đúng của huyện Thanh Thủy và điểm đến của du khách thập phương. 

Mùa xuân đã về. Hội đền Lăng Sương sắp mở. Thanh Thủy đang mở rộng cánh cửa xuân đón chào du khách. Xin mời bạn hãy đến với Thanh Thủy để du xuân thưởng ngoạn phong cảnh hữu tình, trải lòng với những người dân thân thiện, hiếu khách nơi đây và để tìm hiểu thêm nhiều hơn nữa những truyền thuyết, huyền thoại như thực như mơ, để hiểu thêm về cội nguồn tổ tiên dân tộc và cầu cho một năm mới thịnh vượng, an khang, phát tài, phát lộc.